Serdecznie zapraszamy do obejrzenia naszej strony bibliotecznej REGIONALIA
https://www.biblioteka.frysztak.pl/p/regionalnia.html Na zdjęciu nieistniejący już Dwór w Widaczu. Treść i zdjęcia dostępne z materiałów bibliotecznych zgromadzonych w bibliotece.
Geneza wsi WIDACZ, posesorzy i ważniejsze wydarzenia
Na podstawie wsi datuje się okres po XVI w. Wieś Widacka wyrosła z dawniejszego folwarku szlacheckiego. Ówczesny człowiek zasiedlał najpierw tereny dogodniejsze, w kotlinach, a Widacz do takich nie należał. O ile wiadomo, nie figuruje w pow. pilzneńskim, dawnej Rzeczypospolitej. Przez folwark i wieś przewinęło się wielu właścicieli. Znane są nazwiska: Lisowskich herbu Bończa, Jerzego s. Józefa, Cybulskich, Wolskich: Tobiasza, Apolonii Lisowskiej Wolskiej(1806-1874), jej siostry Wiktorii zmarłej w 1844r., zamężnej od 1812r. z Leopoldem baronem Lassolaye (kapitan wojsk austriackich nowo-nabywca Frysztaka z przyległościami, zasłynął niegodziwie jako człowiek brutalny, szowinista j. niemieckiego w sprawach urzędowych).
Apolonia Lisowska uniknęła śmierci w czasie rabacji w 1846 roku dzięki pomocy życzliwych jej chłopów, którzy udzielili bezpiecznego schronienia. W zamian podarowała 32 morgi gruntu na wspólne pastwiska. W 1821r. część Widacza nabyli Jan i Magdalena z Wiktorów Trzeciescy herbu Strzemię od Michała Gaparicha kawalera de Sichelburg. W 1874r. dziedziczką dóbr została Maria z Żuchowskich Rumińska. W 1881r. od niej dobra nabył Józef Lesikowski z Łęk (Strzyżowskich). Spadkobiercami zostali kolejno: syn Jan i wnuk Witold (Stanisław) Lesikowski- właściciel do 1943r. Gdy zginął w Oświęcimiu, majątkiem administrował Machowski z Pułanek. Po II wojnie światowej majątek rozparcelowano w ramach reformy rolnej w 1944r. pomiędzy służbę folwarczną i biedotę wiejską. Ostatnim ekonomem był Stanisław Frączek.
Nota biograficzna: A. Boniecki: Herbarz Polski, t. XIV, s. 367, Warszawa 1911; M. Karaś: nazwy miejscowe b. powiatu strzyżowskiego, (w:) Studia nad dziejami Strzyżowa i okolic, Rzeszów 1980, s. 38, 41; A. Orzechowska: nazwy miejscowości dawnego powiatu pilzneńskiego; Ks. W. Sarna: opis powiatu jasielskiego Jasło 1908,s. 265; S. Pomprowicz, Przybówka 6 wieków, Krosno 1994, s. 14; Biografie przodków gmina Wojaszówka. Krosno 2004, s. 35).
Na początku XX wieku obszar dworski (własność większa) wynosił 126 ha, było 26. mieszkańców; własność chłopska (własność mniejsza) 125 ha, 299. mieszkańców w roku 1921-219, 1931r. - 235, 1934r. - 274, 1998r. - 244, a powierzchnia wynosiła 262 ha, w tym gruntów ornych 189 ha.
Wieś Widacz podlegała różnym jednostkom terytorialnym pod zaborem austriackim do 1896r. w pow. jasielskim, 1896-1932 w pow. Strzyżów, 1933-1940 w pow. krośnieńskim, woj. lwowskie, w latach 1940-1944 podczas okupacji niemieckiej w pow. jasielskim Distrikt Krakau, 1945-1954 powrót do pow. krośnieńskiego, woj. rzeszowskie. 1955-1974 do pow. Strzyżów, 1975-1998 bezpośrednio pod wojewodę rzeszowskiego, od 1999r. znów w pow. Strzyżów, woj. podkarpackie.
Synem ziemi Widackiej był Witold (Stanisław) Lesikowski, syn Jana i Kamili Kaczanowskiej, ostatni posesor folwarku Widacz. Urodził się na Widaczu 12 sierpnia 1900r. (rówieśnik mojego ojca), brat Bogdan, siostra Jadwiga w majątku w Łękach (Strzyżowskich). W 1920r. wraz z bratem ukończył jasielskie gimnazjum Kr. Stanisława Leszczyńskiego, studiował agronomię. Był bezżenny. Narzeczona z Twierdzy. Zginął w obozie zagłady 1.03.1943r. w Oświęcimiu. Przepłacił życiem to, że na kontyngent dla Niemców nie oddał opasłego buhaja, a odstawił młodego byczka.
(relacja ustna Władysławy Tęcza, dane z USC Frysztak, pismo z Państwowego Muzeum w Oświęcimiu, w zb. autora).
Ze śladów dawnego dworu niewiele pozostaje. Drewniany dwór z początku XIX w. nie istnieje, został rozebrany w latach 70. ubiegłego stulecia. Sklepienia piwniczne zasypane, zarosły chwastami. Zachowały się: studnia bez żurawia, zamokły teren i stara lipa. Dawny dwór i ich właściciele odeszli w cień zapomnienia.
Stanisław Pomprowicz
(źródło: Nasz głos 25 października 2005r./ nr 42 (130)
-----------------------------------------------------------------------------------
Środowisko naturalne WIDACZA
Widacz znajduje się na garbie Warzyckim, na wzniesieniu ponad 300m n.p.m., w punkcie szczytowym wysokość 352m, nad nad potokiem przy jego ujściu do rzeki Wisłok. Wieś graniczy na : pd. z Przybówką, pn. Glinikiem D., zach. z Lublą, od wsch. przez rzekę Wisłok z Łękami Strzyżowskimi. Należy do strefy ochronnej Czarnorzecko-Strzyżowskiego Parku Krajobrazowego. Części wsi zwą się: Czajki, Dwór, nazwa informuje o własności terenu, Zalesie. (polskie nazwy topograficzne), a obiekty fizjograficzne: góra Widacz, pastwiska, wąwóz, nieużytki. (zob. Urzędowe nazwy miejscowości i obiektów fizjograficznych, t. 72, pow. strzyżowski 1966).
Skąpe są wiadomości archeologiczne, jak i o budowie geologicznej i dziejach wsi. Z pochodnych śladów, wyników badań archeologicznych w okolicy (Niepla, Przybówka, Twierdza) można przypuszczać, że początek wsi Widacz sięga epoki neolitu wczesnej epoki brązu pomiędzy okresem kamienia i żelaza. (J. Gancarski: sondażowe badania wykopaliskowe 1990-91 na stanowisku nr 1 w Przybówce, (w:) Badania archeologiczne, woj. Krosno, 1992, s. 43; B. Lubojemska: Frysztak. Zarys monograficzny. Krosno 2001, s. 75).
Klimat wykazuje cechy podgórskie. Dokuczliwe bywają silne wiatry. Średnia temperatura +25 stopni C, jesień dość ciepła, zima mroźna i śnieżna do 100 dni opadów, deszczu najwięcej w czerwcu, lipcu, okres wegetacyjny trwa w roku do 220 dni.
Flora i fauna właściwa dla regionu strzyżowskiego. Występują: osika, grab, brzoza, jodła pospolita, świerki, wierzba, leszczyny, rzadziej dąb, sosna. Z roślin: zawilce, widłaki, czosnek niedźwiedzi, porosty na drzewach, bluszcz, ginące chwasty polne: maki, chabry, rumian, kąkol, wyka i inne; z grzybów: koźlarz czerwony, maślaki, opieńki, gołąbki, podgrzybki, kurki, lisówki, borowiki; zwierzęta i ptactwo: zające (zanikają), sarny, jelenie, mnożą się lisy, wiewiórki, a z ptaków: czajki, sikorki, wrony, sroki, puchacze, jaskółki, szpaki, kuropatwy, bażanty; z płazów m.in. salamandra plamista, fraszka karpacka, rzekotka drzewna; gady: węże, zaskrońce, jaszczurki.
Gleby bielicowe, a zwłaszcza klasa IV b, a gdzieniegdzie klasa III a i b oraz brunatno-pszeniczne. Ongiś i tradycyjnie dziś siano żyto, owies, jęczmień, mniej pszenicy, tatarkę, proso, uprawiano groch, bób, kapustę, ziemniaki, rzepę, len, konopie, buraki pastewne i obecnie buraki cukrowe. Od zarania wieś typowo rolnicza, przez ubiegłe wieki sposób gospodarowania dość prymitywny, system trójpolówki. Układ wsi wielodrożny - niwelowy.
Bez tradycji sadów, pojedyncze drzewa owocowe przy zagrodach, nieco pni pszczół, w hodowli bydło rogate i trzoda chlewna.
Stanisław Pomprowicz
(Źródło "Nasz głos" 18 października 2005r. / nr 41(129)
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Legenda o WIDACKIM GRODZIE
czwartek, listopada 20, 2025
Gminna Biblioteka Publiczna we Frysztaku
